این قسمت: مکیدنِ شست! 

اکثر کودکان در جریان رشد، حداقل یک رفتار تکراری ثابت را که ارادی نیست و «عادت» یا «تیک» نامیده می‌شود، نشان می دهند. این رفتارها در اکثر کودکان، پاسخی به نیازهای جسمی یا هیجانی گذراست و کمک می‌کنند با استرس های زندگی روزمره کنار بیایند. این عادات یا تیک ها معمولا پدیده ای موقت اند و بعد به مرور ناپدید می شوند. برای مثال، تمام کودکان در یک ساعت اول پس از تولد، شست خود را می مکند. سپس عمدتا پس از شیر خوردن این کار را می کنند. ولی در سالهای پیش دبستانی اکثر کودکان هنگام خواب این عمل را انجام می دهند. همچنین استفاده از اشیای انتقالی (مثلا پتو، خرس پشمی و یا عروسک) بعد از 2 سالگی اوج می گیرد؛ یعنی در جریان جدایی و تفرد و پس از مقطع پیش دبستانی نیاز کودک به این اشیاء کم می شود. بین 9 تا 17 ماهگی، نیاز کودک به لالایی زیاد می شود. یعنی در فاصله ای که خواب کودک طولانی تر می شود. 

ولی بین 2 تا 3 سالگی این نیاز کودک برطرف می شود. همچنین سر کوبیدن بین 12 تا 17 ماهگی شروع می‌شود. 

تیک‌های حرکتی (مثلا سریع پلک‌زدن، شانه بالا انداختن و غیره) بین 6 تا 8 سالگی ظاهر می شوند. یعنی مقطعی که کودک باید «آرام بنشیند و یاد بگیرد» ولی این تیک ها در اکثر کودکان به سرعت رفع می شوند.

عادات «قدیمی» گاهی با استرس های جدید ظاهر می شوند. مثلا با تولد خواهر و برادر، با طلاق پدر و مادر، با رفتن به مدرسه‌ی جدید یا عدم حضور درازمدت یکی از والدین، بعضی از کودکان نیز بی هیچ دلیلی به یک عادت خاص پناه می برند و این عادت رفته رفته برای آن ها به پاسخی خودکار و غیر ارادی تبدیل می شوند. این رفتارها یا عادات معمولا نشانه‌ی آسیب زیر بنایی نیستند و فقط در شرایط خاص مشکل محسوب می شوند. 

آنها وقتی مشکل به‌شمار می‌روند که چنین شرایطی حاکم باشد:

1- رفتار بیش از حد طول بکشد.

2- رفتار چنان شدید و مزمن شود که به کودک صدمه جسمی بزند. 

3- کودک آن قدر رفتار موردنظر را مرتکب شود که در روند رشد جسمی، اجتماعی و یا شناختی او خلل ایجاد کند. 

عادت دهانی مکیدنِ شست: 

نیاز به مکیدن از همان لحظه‌ی تولد در کودک وجود دارد و از جمله نیازهای اولیه کودک است که باید ارضاء شود. عده ای از کودکان این نیاز را با مکیدن انگشت شست ارضاء می کنند. کودکان شیرخوار هنگامی که وقت شیر خوردنشان نزدیک می شود، چنین می‌کنند. در صورتی که این کودکان در شرایط کاملا عادی و طبیعی بزرگ شوند این عادت خیلی زود برطرف می شود.

مکیدن شست کودکان شیرخوار وضعی شایع و طبیعی است. ولی اگر بعد از دوره شیرخواری و به خصوص در سالهای قبل از مدرسه ادامه داشته باشد نشانه‌ی اختلال رفتار و بروز عادتی بد در کودک است. 

عوامل به وجود آورنده یا تشدید کننده: 

1- عوامل طبیعی: 

 زیاد بودن فاصله زمانی میان دو وعده شیر خوردن نوزاد که سبب گرسنه ماندن او بشود. 

 وقتی که نوزاد به سرعت از پستان، یا شیشه‌ی شیر بخورد و یا مادر با بی‌حوصلگی مدت شیر خوردن کودک را کوتاه کند. (ارضاء نشدن غریزه‌ی مکیدن)

 تغییر بی موقع رژیم غذایی کودک که قاعدتا با تغییر وسایل غذاخوردن او همراه است. زیرا در حالی که کودک هنوز آمادگی را برای ترک پستان یا پستانک به دست نیاورده‌است، شما او را از لذت مکیدن محروم می‌کنید. 

2- محرومیت های عاطفی: 

 زمانی که شرایط جدید خانوادگی از میزان توجه مادر به کود ک می‌کاهد؛ مثلا تولد نوزاد جدید سبب می‌شود که کودک برای جلب نظر اطرافیان، به خصوص مادر چنین کند و این عمل کم کم در او تبدیل به عادت می شود. 

 کشمکش میان والدین و کودک برای ترک این عادت سبب تشدید آن می شود. 

 وقتی که کودک خود را تنها و مطرود حس می کند و مجبور است مدت زمان طولانی بی حرکت بنشیند، چون وسیله‌ی بازی و سرگرمی ندارد، انگشت خود را می مکد.

 حسادت باعث ایجاد یا تشدید این عادت می شود.

اثر این عادت بر کودک: 

عادت مکیدنِ شست در کودکانی که با آنان طبیعی و عادی رفتار می شود و مشکل عاطفی و فیزیکی ندارند خیلی زود برطرف می شود. ولی در صورت برخورد نادرست با این عادت به تدریج در کودک گسترش می یابد و کودک دیگر به مکیدن شست قناعت نکرده و به خصوص هنگام خواب شروع به مکیدن ملحفه یا وسایل دیگر می‌کند و یا حتی ساعت ها به نقطه ای خیره شده و به این کار ادامه می دهد. 

روش جلوگیری از پیدایش این عادت: 

سعی کنید تا آنجا که می توانید مدت شیرخوردن نوزادان را طولانی کنید. 

از شیر گرفتن کودک در دوران شیرخوارگی نباید ناگهانی و زودتر از موعد مقرر باشد. 

تغییر رژیم غذایی کودک از شیشه یا پستان به غذاهای دیگر باید تدریجی صورت گیرد و بهتر است ابتدا تلفیقی از هر دو باشد. 

هر نوع جدایی از مادر برای کودک دردناک است. اگر این جدایی لازم و اجباری است حتما کودک را به محیط خانوادگی مورد علاقه اش مانند خانه مادربزرگ و خاله یا عمه بسپارید. 

همیشه برای کودک که ناچار است به علت بیماری یا شکستگی پا مدتی بی حرکت بماند وسایل سرگرمی تهیه کنید. 

روش برخورد با این عادت: 

همیشه برای کودک مبتلا به این عادت وسیله‌ی سرگرمی تهیه کنید. در صورتی که قادر به کار کردن است او را وادار کنید که در کار خانه به شما کمک کند و انجام کارهای ساده را به او بسپارید. این حالت وقتی که کودک به رختخواب می رود و پیش از آن که به خواب رود تشدید می شود. به همین دلیل سعی کنید تا حد امکان تنهایش نگذارید و وقت بیشتری صرف او کنید. برایش قصه بگویید یا به او اجازه دهید عروسک یا شی مورد علاقه اش را به رختخواب ببرید. 

از کارهایی که باید پرهیز کنید:

 هرگز سعی نکنید با خشونت و توسل به زور این عادت را در کودک از بین ببرید.

 دستهایش را نبندید.

 دستکش به دستش نکنید. 

 تنبیه و خجالت دادن و تذکر دادن مدام فایده ای ندارد. 

 خارج کردن انگشت کودک از دهانش نه تنها سودی ندارد، بلکه گاهی سبب تشدید عادت می‌شود.

بی حرکت کردن آرنج هم گاهی اثر معکوس می‌گذارد و کودک را دچار اضطراب و هیجان می‌کند. 

به یاد داشته باشید درمانی موثر است که غیرمستقیم انجام گیرد. ابتدا باید علت این عادت را در کودک تشخیص داد و سپس راه حلی مناسب برگزید.

منابع:

• شروار، کارولین اس. گوردون، بتی ان. سنجش و درمان مشکلات دوران کدکی. ترجمه: مهرداد فیروزبخت (1389) نشر دائره.

• گالیمار. پی یر. رفتار با کودک. ترجمه: زهرا معتمدی (1379)