مقدمه:

بیماری اِم اِس (MS) یا مالتیپل اسکلروزیس (اسکلروز متعدد/ (Multiple Sclerosis ، یکی از شایع‌ترین و مهمترین بیماری‌های اعصاب مرکزی به شمار می‌رود. منظور از اعصاب مرکزی مغز و نخاع است و عمده درگیری آن در بیماری اِم اِس صدمه به غلاف و پوشش دور رشته‌های عصبی است که به آن میلین (Miline)  گفته می‌شود. میلین باعث افزایش سرعت هدایت پیام‌های عصبی میشود و در هر رشته عصبی که قطورتر باشد، سرعت هدایت بیشتر است. بنابراین اگر دچار آسیب شود سرعت هدایت کاهش پیدا می‌کند و دیگر مغز پیامی را درک نمی‌کند.

این بیماری در زنان بیشتر از مردان بروز می‌کند تا آنجا که آمارها تعداد زنان مبتلا به اِم اِس را 2 تا 3 برابر مردان نشان می‌دهند. در ایران نیز حدود 30000-27000 نفر به این بیماری مبتلا هستند و حدود 40000نفر از دارو و درمان این بیماری استفاده می‌کنند.

 MS معمولاً  در سن 40-20 سالگی بروز می‌کند اما به این معنی نیست که در کودکی یا پیری رُخ نمی‌دهد. بسته به انواع و بروز علائم در افراد چگونگی بروز نیز متفاوت است.

 علائم بیماری اِم اِس:

 سالها تصور می‌شد که اِم اِس یک اختلال بدون درد است. اما امروزه مشخص شده که برخی از بیماران از درد و ناراحتی شکایت دارند. افراد می‌توانند در طول زندگی یک یا چند علامت از علائم بیماری را داشته باشند. مورمور شدن یا گِزگِز کردن، ضعف یک دست، یک پا و یا هر دو اندام، اختلالات جنسی و خستگی بعد از بیدار شدن صبحگاهی بعضی از این علائم هستند.

همچنین درد عضلانی، درد مفاصل، مشکلات حرکتی (حفظ تعادل در راه رفتن معمولی)، سرگیجه، تاری دید، دوبینی، مشکلات ادراری و روده‌ای و سرد شدن کف پاها از دیگر علائم این بیماری هستند.

 عوامل اِم اِس:

           اِم اِس یک بیماری چند جانبه است به این معنی که هم عوامل محیطی و هم نقش ژنتیکی در بوجود آمدن آن تأثیر دارد. برخی از عواملی که به عنوان علل احتمالی MS مطرح شده عبارتنداز:

-1 ژنتیک: اِم اِس مستقیماً به ارث مربوط نمی‌شود اما در افرادی که با فردی دارای اِم اِس مرتبط هستند احتمال ابتلای بیشتری هست.

-2 کمبود نورخورشید و ویتامین  :D3 اِم اِس در کشورهای دور از استوا رایج‌تر است. به این معنی که کمبود نور خورشید و در نتیجه کمبود ویتامین D3 و پوکی استخوان ارتباط مستقیمی با این بیماری دارد. اگر بیمار از نظر ویتامین D3 کمبود داشته باشد باید با مصرف داروی تجویز شده به میزان طبیعی D3 برسد تا از شدت احتمالات این بیماری کم شود.

-3 جنسیت: زنان 2 تا 3 برابر مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند اما این بیماری در آقایان با شدت بیشتری رو به جلو حرکت می‌کند. بیشتر از وراثت، هورمون‌های زنانگی نقش مهمی در بروز این بیماری دارند.

-4 چاقی نوجوانی: افرادی که در طول سالهای نوجوانی چاق بودند خطر بیشتری برای ابتلا به اِم اِس دارند. دختران چاق 8 برابر بقیه دختران به این بیماری مبتلا شده‌اند. فست فودها بلای جان بیماران اِم اِسی هستند.

-5 عفونت‌های ویروسی: آن دسته از عفونت‌هایی که به وسیله ویروس ایجاد می‌شوند ممکن است سیستم ایمنی را درگیر کنند. مخصوصاً عفونت‌هایی که پس از زایمان در زنان بوجود می‌آید.

-6 سیگار کشیدن و دخانیات: مصرف سیگار نیز در فردی که مستعد بیماری اِم اِس است، بیماری را بدتر و شدیدتر و رو به پیشرفت می‌کند.

 تشخیص بیماری MS چگونه است؟

          پزشک باید یک معاینه عصبی، یک تاریخچه بالینی و یک سری آزمایش برای تعیین اینکه اِم اِس دارد یا نه انجام دهد. آزمایش تشخیصی ممکن است شامل موارد ذیل باشد:

الف) اسکن اِم آر آی (MRI)

ب)آزمایش مایع مغزی نخاعی (سوراخ کمری(

ج)آزمایش خون

 توانبخشی اِم اِس:

با توجه به اینکه بیمار MS نیاز به مراقبت و کنترل ویژه‌ دارد، توانبخشی یکی از مهمترین بخش‌های درمان اِم اِس برای ادامه زندگی و امنیت شغلی فرد مبتلا محسوب می‌شود. درواقع درمان دارویی همه چیز نیست و این توانبخشی در کنار حمایت‌های اجتماع، خانواده و همکاران فرد شامل گفتار درمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و تجویز وسایل کمکی می‌باشد.

 توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران اِم اِس:

          علاوه بر تحرک بدنی، رژیم غذایی می‌تواند برخی از چالش‌های این بیماری را کاهش دهد. به عنوان مثال یک رژیم غذایی حاوی چربی و کربوهیدرات می‌تواند بر خستگی ناشی از این بیماری تأثیر بگذارد. استفاده از انواع سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی، غلات کامل و محصولات لبنی کم چرب، آب و سایر مایعات تأثیر بسزایی در این بیماری دارد.

 سخن آخر

          بیماری اِم اِس یک اختلال چالش برانگیزاست، اما محققان درمان‌های بسیاری کشف کرده‌اند که می‌تواند پیشرفت آن را کُند کند. بهترین دفاع در برابر اِم اِس پیشگیری از پیشرفت این بیماری است. فرد مبتلا به این بیماری با مراقبت‌ها و کنترل‌هایی که انجام می‌دهد می‌تواند یک زندگی فردی و اجتماعی طبیعی اما خاص خود را داشته باشد.

به امید روزی که پیشرفت علم پزشکی بتواند امکان درمان قطعی این بیماری را فراهم آورد.

  * تالیف و تنظیم: اکرم حدادی‌اول

 …………………………

منابع

 MS بیماری ناشناخته؛ پروفسور ملیسا آبراموویتز؛ ترجمه دکتر فرهاد رحمت‌خواه.

توانبخشی اِم اِس؛ دکتر سید مسعود نبوی.

آشنایی با اِم اِس؛ دکتر آیدا قاسمی.