چکیده:

آمادگی جسمانی بخش مهمی از زندگی است که به‌طورکلی با ورزش، تغذیه مناسب و استراحت کافی حاصل می شود و مزایای بسیاری را در پی دارد. آمادگی جسمانی مناسب خطر ابتلا به بیماریهای قلبی ـ عروقی، مرگ و میر زود هنگام و چاقی را کاهش می دهد، عملکرد استخوان ها و ساختمان اسکلتی عضلانی را بهبود می بخشد و بر متغیرهای روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، استرس و اعتماد به نفس اثر می گذارد. این در حالی است که در پژوهش های مختلف بیان شده است. آمادگی جسمانی برای افراد کم توان ذهنی بیشتر از افراد عادی اهمیت دارد. با توجه به اهمیت موضوع، این مقاله بر آن است تا با مروری بر پژوهش های پیشین، کیفیت عوامل مختلف آمادگی جسمانی را در افراد کم توان ذهنی بررسی کند. 

مقدمه: 

بر اساس اصل تفاوت های فردی همواره افرادی با اختلافات قابل ملاحظه ای از نظر جسمی و ذهنی نسبت به افراد طبیعی وجود دارد. مشاهده می شود که کودکان کم توان ذهنی از ویژگی های جسمی و روانی متفاوتی نسبت به همتایان سالم خود برخوردار می باشند. (تمپل، 2000) به نظر می رسد راهی برای پیشگیری از وضعیت ناتوانی ذهنی وجود ندارد. اما می توان با آموزش و فراهم کردن شرایط مناسب، آن رابه حداقل محدودیت رساند و فرد کم توان می تواند در مسیر عادی زندگی قرار گیرد. بیشتر کودکان کم توان ذهنی به علت کم تحرکی و گاهی عدم تحرک، دچار ضعف های جسمانی ـ حرکتی می شوند. شواهد بیانگر این مطلب است که وضعیت های مزمن افراد کم توان ذهنی علاوه بر محدودیت هایی که برای آنها به همراه دارد، روی توانایی های مالی، اجتماعی، هیجانی، رفتاری و شناختی خانواده آنها نیز تأثیر می گذارد و خانواده های دارای کودک کم توان ذهنی تحت فشار روانی قرار می گیرند. (فتحی، 1386)

با توجه به دو هدف کلی آمادگی جسمانی، یعنی هدف سلامتی و هدف مهارتی، عوامل آمادگی جسمانی را به دو طبقه تقسیم کرده است که عبارتند از: عوامل مرتبط با سلامت و عوامل مرتبط با عملکرد ورزشی.

عوامل وابسته به سلامت شامل آمادگی قلبی تنفسی، قدرت و استقامت عضلانی، انعطاف پذیری عضلانی و ترکیب بدن می باشند و عوامل مرتبط با عملکرد ورزشی شامل توان، چابکی، سرعت، تعادل و هماهنگی می باشند. 

آمادگی قلبی ـ تنفسی یا قلبی ـ عروقی:

آمادگی قلبی ـ تنفسی که آمادگی قلبی ـ عروقی نیز نامیده می شود، توانایی قلب برای راندن حجم زیاد خون غنی از اکسیژن به عضلات و متعاقب آن مصرف هرچه بیشتر عضلات از آن است. (رجبی و گائینی، 1382).

پژوهشگران مختلف با ارزیابی آمادگی قلبی ـ عروقی افراد کم توان ذهنی نشان دادند که آمادگی آنها به مراتب پایین تر از افراد عادی است. 

در میان افراد کم توان ذهنی، مبتلایان به نشانگان داون، اوج مصرف اکسیژن و به دنبال آن آمادگی قلبی ـ تنفسی پایین تری نسبت به افراد غیر نشانگان داونی دارند. اوج مصرف اکسیژن مردان کم توان ذهنی نسبت به زنان بهتر گزارش شده است. 

قدرت و استقامت عضلانی: 

قدرت عضلانی برای فعالیت های روزمره و رفاه این افراد مهم است. کفایت در انجام مهارت های عضلانی پیش نیازی برای بسیاری از موقعیت های شغلی بوده و ارتباط مثبت بین قدرت عضلانی و عملکرد این افراد در محیط کاری به اثبات رسیده است. 

در بین عوامل مختلف آمادگی جسمانی، قدرت بدنی در توانبخشی اجتماعی معلولان از جمله افراد کم توان ذهنی نقش بسزایی دارد.

انعطاف پذیری عضلانی:

ظرفیت اجرای حرکت در طول دامنه ی وسیع را انعطاف پذیری و یا جنبش پذیری می گویند. به عبارتی انعطاف پذیری را دامنه حرکت یک مفصل می دانند. برای توسعه انعطاف پذیری مفاصل روش های متعددی وجود دارد. کشش ایستا، پویا و تسهیل عصبی ـ عضلانی گیرنده های عمقی. افراد کم توان ذهنی اغلب به علت زندگی بی تحرک انعطاف پذیری کمی دارند. البته گاه ممکن است این افراد انعطاف پذیری بیشتری نسبت به افراد عادی داشته باشند که از آن به عنوان هایپر موبایلیتی یاد می شود که در افراد نشانگان داون مشاهده می شود. 

ترکیب بدن: 

ترکیب بدن واژه ای است که به عناصر بدن اشاره دارد. در فیزیولوژی فعالیت بدنی، ترکیب بدن اغلب به معنای تقسیم بدن به یک مدل دو جزیی توده بدون چربی و توده چربی است . هدف روش های فراوان سنجش ترکیب بدن، تعیین وزن مطلوب یک فرد است. دو روش رایج و ساده، شاخص توده بدن (BMI) و اندازه گیری چربی زیر پوستی می باشد. معروف ترین شاخص وزن ـ قد یعنی شاخص توده بدن برای طبقه بندی افراد، با توجه به آمادگی جسمانی وابسته به سلامتی آنها، میزان چاقی و خطر مرگ و میر آنها استفاده شده است. انجمن جراحان آمریکا مشخص کرده اند که شاخص توده بدن زیاد، با بیماری های گوناگون مثل دیابت نوع دو، پرفشار خونی و بیماری های قلبی ارتباط تنگاتنگ دارد. روش دیگر، استفاده از کالیپر برای سنجش ضخامت چربی های بدن است که نه تنها در آزمایشگاه ها و کلینیک های بهداشتی بلکه در مراکز آمادگی جسمانی نیز رایج است. 

چاقی در این افراد به عنوان یکی از تهدیدهای سلامتی، نیازمند توجه بیشتر می باشد و بر کاهش چربی بدن افراد کم توان ذهنی تاکید کردند. 

در میان افراد کم توان ذهنی، افراد دارای کم توانی خفیف، شیوع بیشتری از چاقی مرضی را در مقایسه با بیماران کم توان ذهنی شدید دارند. (موران و همکاران، 2005)

نتیجه گیری: 

تربیت بدنی یکی از حوزه های مهم تعلیم و تربیت است که نقش مهمی در تحقق اهداف تعلیم و تربیت ایفا می کند. (جوادی پور و همکاران، 1385)

بنابراین با یک برنامه مناسب فعالیت بدنی، افراد جوان این فرصت را خواهند داشت که از لحاظ بدنی تربیت شده و بنابراین یک زندگی فعال و سالم را هنگام ورود به بزرگسالی داشته باشند و این نشان از ضرورت تربیت بدنی در میان این افراد است. 

البته نیازی نیست که زمان زیادی صرف فعالیت های بدنسازی افراد کم توان ذهنی شود. اگر برنامه های تربیت بدنی این افرادبه خوبی طراحی شود و معلمی دلسوز آن را اجرا کند، در آمادگی جسمانی این افراد بهبود قابل ملاحظه ای به وجود خواهد آمد. 

 

.............................

منابع: 

1- آدامز، ژن ام (بی‌تا). 

2- ایچستد کارل

3- رجبی، حمید/ گائینی، عباسعلی

4- فتحی، مهدی

5- مقاله محمد مشهدی و همکاران کارشناسان ارشد حرکات اصلاحی ـ آسیب شناسی ـ بیومکانیک ورزشی