نگاهی به امتیازات ناشی از حمایت قانونگذار در ارتباط با معلولان

چکیده: 

هدف از قانونگذاری تنها رسیدن به حقوقی برابر نیست. قانونگذار، در ایران، برای افراد دارای معلولیت، حقوقی در نظر گرفته است که نسبت به سایر اتباع امتیاز محسوب میشود؛ نظیر استفاده‌ی رایگان از خدمات آموزشی و خدمات درمانی و معافیت از خدمت نظام وظیفه و...که هرچند نسبت برخی از این حقوق نسبت به عموم مردم نیز قابل تصور است اما در مورد افراد دارای معلولیت قانون به گونه ای است که امتیازی فراتر محسوب می‌شود.

 

مقدمه 

در شماره‌ی پیشین، معرفی اهم قوانینی که در عرصه‌ی حقوق داخلی و کنوانسیون‌های بین المللی در ارتباط با افراد دارای معلولیت وجود داشت اشاره شد. در این شماره امتیازاتی که قانونگذار ایران جهت حمایت از حقوق معلولان وضع کرده است، بررسی خواهد شد.

هدف از وضع قوانین حفظ نظم اجتماعی، بهبود بخشیدن به وضعیت جامعه و اجرای عدالت است (کاتوزیان،1376: ص35) نمی‌توان قوانین ایران را بگونه ای تفسیر کرد که رسیدن به حقوقی برابر آرمان نهایی و مراد قانونگذار است، چرا که عدالت در سیمای حقوقی ایران با ندای برابری نیست بلکه با تکیه بر امتیازات برگرفته شده از فقه و عرف، برقراری عدالت مبتنی بر قواعد فقهی و عرفی است. همچنانکه این برقراری عدالت در تفاوت بین حقوق زن و مرد و در جرم انگاری بین مردمان عادی از یک سو و شدت آن بین کارکنان دولت از سویی دیگر قابل مشاهده است.

معولیت نیز در سیستم عدالت حقوقی ایران نوعی امتیاز محسوب میشود امتیازاتی که قانونگذار بنا بر مصالح اجتماعی به گروهی از افراد جامعه اختصاص می‌دهد و به سایر افراد جامعه با نگرش یکسان می‌نگرد. امتیازاتی که فرزندان شهدا و جانبازان و فرزندانشان ازآن برخوردارند، نمونه‌ی بارز این امتیازات در عدالت اجتماعی ایران است.

گروهی دیگر از کسانی که از امتیازات اجتماعی برخوردارند جامعه معلولین اند؛ امتیازاتی که در قانون جامع حمایت از حقوق معلولان مصول 1383( از این ببعد به اختصار قانون جامع) پیش بینی شده است و به توضیح آن می‌پردازیم:

معلول کیست؟

در تبصره‌ی ماده یک، قانون فوق الذکر معلول را تعریف کرده است: معلول به کسی اطلاق میگردد که به تشخیض کمیسون پزشکی سازمان بهزیستی بر اثر ضایعه جسمی، ذهنی یا روانی یا توام با اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارایی عمومی وی ایجاد گردد، بطوری که موجب کاهش استقلال فرد در زمینه های اجتماعی و اقتصادی شود.

طبق ماده‌ی یک دولت موظف است به حمایت و تامین حقوق افرادی که چنین توصیفاتی را دارند و حمایت های قانونگذار در مواد بعدی احصاء گردیده است. واضح است تا زمانی که معلولیت موثر در زندگی فردی توسط کمیسیون پزشکی بهزیستی مورد تایید نباشد اطلاق معلول به وی و استفاده از امتیازات قانونی امکان پذیر نیست، هرچند از نظر اجتماعی به عنوان معلول مورد پذیرش باشد .

امتیازاتی که بصورت قانونی در خصوص حقوق افراد دارای معلولیت وجود دارد، به شرح زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:  

 

1- امتیازات آموزشی: 

آموزش و پرورش برای افراد دارای معلولیت از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. آموزش نقش اساسی در حیات فرهنگی، توانمند شدن و اشتغال و بروز استعدادهای تمامی انسانها بویژه افراد دارای معلولیت دارد. می‌توان گفت هدف مهم آموزش و پرورش مسط کردن فرد بر محیط پیرامونش است( طباطبایی و نشاط،1387: ص107). 

در ماده‌ی 3 قانون جامع دولت سازمان بهزیستی را موظف کرده که در چهارچوب بودجه تخصیصی سالانه اقدامات آموزشی خاصی را به عمل آورد. از جمله این اقدامات:

الف) تامین خدمات توانبخشی، آموزشی، حرفه آموزی.

ب) گسترش کارگاه های آموزشی و ارائه خدمات توانبخشی حرفه.

ج) معرفی جهت آموزش رایگان در دانشگاه ها اعم از دولتی یا دانشگاه آزاد اسلامی .

 

2- امتیازات استفاده از امکانات دولتی:

افراد دارای معلولیت با مراجعه به هر یک از ادارات مربوطه به تسهیلات از امکانات ورزشی، تفریحی، فرهنگی، وسایل حمل و نقل به صورت نیم بها استفاده نمایند مشروط بر اینکه خدمات تسهیلات منشا دولتی داشته باشد و فرد دارای کارت معلولیت یا گواهی صادره از سازمان بهزیستی داشته باشد( ماده 4 قانون جامع).

 

3- امتیاز خدمات درمانی:

بر اساس ماده 5 قانون جامع افراد دارای معلولیت میتوانند در صورت تمایل تحت پوشش بیمه درمانی همچنین بیمه مکمل درمانی قرار گیرند. این امتیاز را قانونگذار به افراد تحت سرپرستی آنها نیز اختصاص داده است اما استفاده از بیمه مکمل درمانی صرفا اختصاص به افراد دارای معلولیت دارد.

 

4- معافیت از خدمت نظام وظیفه:

اگر پدر مادر یا یکی از آنها معلول باشد و یا پدری دارای دو یا چند فرزند معلول باشد از انجام خدمت نظام وظیفه عمومی معاف خواهد شد و یا همسرانی که سرپرستی خانم ناتوان و معلول خود را برعهده داشته باشند از انجام خدمت نظام وظیفه عمومی معاف هستند. البته مشروط به زمانی که فرد دارای معلولیت تحت سرپرستی وی قرار داشته باشد. ( ماده 6 قانون جامع)

 

5- امتیاز فرصت های شغلی:

افراد دارای معلولیت اگر واجد شرایط مندرج در فرم استخدامی باشند سهمیه پذیرش آنها 3% از کل مجوز های استخدامی کشوری است اعم از رسمی، پیمانی و کارگری.

همچنین برای تشویق کارفرمایان به استخدام کارگران دارای معلولیت حتی حق بیمه سهم کارفرما و مالیات آنها را سازمان بهزیستی تقبل خواهد کرد.

اختصاص 60% از پست های سازمانی نظیر اپراتور تلفن، متصدی دفتری و ماشین نویسی به افراد دارای معلولیت به ویژه تصریح قانون گذار از افراد نابینا و کم بینا و معلولان جسمی و حرکتی از دیگر امتیازات شغلی برای این افراد است.

 

6- امتیازات خرید، اختصاص یا ساخت مسکن:

افراد دارای معلولیت فاقد مسکن میتوانند با مراجعه به سازمان بهزیستی از واحد های مسکونی احداثی و ارزان قیمت وزارت مسکن و شهرسازی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و بانک مسکن بهره مند شوند. همچنین سازمان ملی زمین و مسکن موظف است زمین مورد نیاز احداث واحدهای مسکونی افراد معلول فاقد مسکن را به نرخ کارشناسی تهیه و در اختیار افراد دارای معلولیت یا خیرین قرار دهد.

از دیگر امتیازات در زمینه مسکن این است که افراد دارای معلولیت از پرداخت هزینه های صدور پروانه ساختمانی، آماده سازی زمین و عوارض نوسازی معاف هستند.

 

7- یارانه‌ی مازاد:

یارانه به صورت غیرنقدی همان کمک های اختصاص یافته در آموزش و اختصاص مسکن است، اما بصورت نقدی نیز قبل از خرداد هر سال مبلغ یارانه نقدی هر نفر توسط سازمان بهزیستی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و وزارت بازرگانی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.

 

8- امتیازات حقوقی: 

در ماده‌ی ۱۳ قانون جامع حمایت از معلولان تاکید شده است: «سازمان بهزیستی کشور موظف است با ایجاد ساز و کار مناسب، نسبت‌به قیمومت افراد معلول اقدام نماید، دادگاه‌ها موظفند در نصب یا عزل قیم افراد معلول‌صرفاً از طریق سازمان مذکور عمل و مبادرت به صدور حکم نمایند». قیم به کسی می‌گویند که از طرف دادگاه برای سرپرست محجور و نگهداری اموال او در مواردی که ولی خاص (پدر، جد پدری و وصی) وجود نداشته باشد، منصوب می‌شود و اختیارات کمتری از اختیارات وصی دارد .  

علاوه بر این «سازمان بهزیستی کشور موظف است جهت دفاع از حقوق افراد معلول، در محاکم قضایی وکیل تعیین کند و به دادگاه مربوطه معرفی کند». بنابراین علاوه بر مقرراتی که برای وکیل تسخیری و معاضدتی وجود دارد معلولان نیز از امتیازات خاصی برای تعیین وکیل از طریق سازمان بهزیستی برخوردارند. علاوه بر این سازمان بهزیستی «مجاز است در موارد ضروری جهت جلوگیری از تضییع حقوق معلولان بی‌سرپرست به نمایندگی از آنها در دادگاه‌ها طرح دعوا و دادخواهی نماید». بنابراین محجورانی که در دایره تعریف معلولان قرار می‌گیرند از امتیازات خاصی که در قانون جامع حمایت از معلولان پیش بینی شده است برخوردارند.

بد نیست به محتوای آیین نامه اجرایی ماده ۱۳ قانون جامع حمایت از معلولان هم نگاهی بیندازیم که بیشتر با موضوع آشنا شویم. در این آیین نامه تاکید شده است که همه دادگاه‌ها وظیفه دارند تنها با معرفی و اعلام سازمان بهزیستی کشور جهت نصب و عزل قیم برای افراد معلول اقدام کنند. قیم یا معلول که متقاضی حمایت قضایی هستند باید درخواست کتبی خود را با ذکر دلایل به سازمان بهزیستی کشور تسلیم کنند.. مراقبت، نگهداری و توانمندسازی معلولان و همچنین نمایندگی قانونی آنها در همه امور مربوط به اموال و حقوق مالی تا زمان نصب قیم توسط دادگاه، با سازمان بهزیستی کشور است. در مواردی که موضوع جنبه فوری و اضطراری دارد مانند فوریت‌های پزشکی که دسترسی به قیم مقدور نیست و نیز در مواردی که اساسا قیم نصب نشده است، مسئولان بهزیستی در سراسر کشور و همچنین کارکنان بهزیستی به تشخیص رئیس سازمان یا رئیس اداره، با اختیارات و مسئولیت‌های قانونی قیم عمل خواهند کرد.

 

امتیازات فوق حکایت از حقوق و حمایت هایی دارد که دولت برای افراد دارای معلولیت در نظر گرفته است، هرچند ایرادی که همواره به قانون  وارد است زیبا بودن آن در نوشتار و اجرای ناصحیح یا دشوار آن در عالم واقعیت است اگر از لحاظ دغدغه فکری و حسن نیت دولت بنگریم، تصویت قانون جامع حمایت از حقوق معلولان بسیار بجا و پسندیده است اما با مصاحبه و مشاهده افراد دارای معلولیت و مراجعین سازمان بهزیستی، فاصله و شکاف بین ترازوی فرشته عدالت بر نص قانون و رویه عملی حاکم بر کشور اوج میگیرد.

منابع:

کاتوزیان، ناصر، مقدمه علم حقوق، انشارات شرکت سهامی انتشار، تهران،1376.

طباطبایی، سید مهدی، نوری نشاط، سعید، (1388) 

تعهدات جمهوری اسلامی ایران در زمینه حقوق فرهنگی افراد معلول، مجله حقوق خصوصی،سال ششم شماره پانزدهم.

قانون حمایت از حقوق معلولین.